Probiyotiklerle ilgili olduğu düşünülen başlıca sağlık problemleri :
Akne
Anksiyete
Kabızlık
İshal
Depresyon
Egzama
Uykusuzluk
Obezite
İdrar Yolu Sağlığı
Söz konusu probiyotikler olduğunda seçenekler karşısında kafa karışıklığı yaşamak mümkün. Karşınıza birçok farklı tür ve çeşit çıkıyor. Probiyotiklerle ilgili bilgilerimiz son 10 yılda yayınlanan 20.000 bilimsel rapor sayesinde anlamlı düzeyde artmış olsa da hala faydalarını anlama konusunda yolun başındayız.
İProbiyotik kültürler genellikle üç isme sahip (örn.Lactobacillus acidophilus(La-14). Bu örnekte Lactobacillus “familya” iken acidophilus “türdür”. Familya, bakterilerin geniş ailesini (amca, teyze ve kuzen gibi) içerirken tür ise en yakın ailesini içerir (anne-baba, kardeş). La-14, o bakterinin benzersiz kimliğini veya suşunu temsil eder.
Probiyotikler kapsül, çiğneme tabletleri veya toz formunda satılır. Tüm yaş grupları ve sağlıklı bağışıklık sistemine sahip tüm bireyler için güvenli kabul edilir. Bağışıklık sistemi güçlü olmayan kişilerin probiyotik kullanımından önce doktoruna danışması gerekir. Biz buzdolabında saklamanın isteğe bağlı olduğu formülleri tercih ediyoruz.
Çocuklar ve yetişkinler için önerilen en düşük doz genellikle 5 milyar KOB (koloni oluşturma birimi) şeklindedir. Gençler ve yetişkinler günde bir veya iki kere 100 milyar KOB alabilir. Toplamda bir kişinin vücudunda ve en çok da bağırsağında 40-50 trilyon bakteri yaşar. Toplam 30 trilyon insan hücresinden çok daha fazladır.
Geleneksel olarak probiyotikler aşağıdaki durumlarda kullanılmıştır:
- Sindirim sorunlarını ortadan kaldırmak
- Bebeklerde kolik sorununu rahatlatmak
- Huzursuz bağırsak sendromunu rahatlatmak
- Crohn hastalığı ve ülserarif kolit
- İdrar yolu enfeksiyonunu önlemek
- Mantar enfeksiyonunu önlemek
Ancak çalışmalar probiyotiklerin diğer hastalıkları engelleme konusunda da faydalı olabileceğini göstermektedir.
Akne
Gençleri ve genç yetişkinleri en çok etkileyen sorunlardan birisi akne olarak sayılabilir. Cildin sebaköz bezlerinin salgıladığı fazla yağ yani sebum ve gözenekleri tıkayan ölü deri hücrelerinden kaynaklanan akne genellikle yüzde çıksa da boyun, sırt, göğüs ve omuzda da çıkabilir.
Akne sorunu yaşayan kişilerin ciltlerini etkileyecek şekilde bağırsak düzeninde bozulma olduğu düşünülür. 2018 yılında yapılan bir çalışma, akne sorunu yaşayan kişilerin bağırsaklarında düşük firmiküt bakterileri ve yüksek seviyede bakteroid olduğunu bulmuştur. Bağırsak dengesini düzeltmek akne tedavisinde önemli bir adım olabilir.
Çalışmalara göre eksik olması durumunda akneye neden olan bağırsak bakterileri türleri klostridya, lachnospiraceae ve ruminococcaceae faydalı bakterileri olarak bilinir. Araştırmacılar akne sorunu yaşayan kişilerin bağırsak mikrobiyal disbiyoz veya dengesizliği sorunu yaşadığı sonucuna varmıştır.
2018 yılında yapılan bir çalışmaya göre akne sorunu yaşayanların bifidobacterium, butyricicoccus, coprobacillus, lactobacillus ve allobaculum bağırsak bakteri seviyelerinin düşük olduğu bulunmuştur. Sağlıklı beslenmeyle birlikte probiyotik formülü tüketmek, bağırsak sağlığını destekleyerek akne sorununu önlemeye yardımcı olur.
Anksiyete
Anksiyete dünyada milyonlarca kişiyi etkilemektedir. Farklı belirtilerle ve farklı seviyelerde ortaya çıkabilir. Hastalar göğüs ağrısı, baş ağrısı, karın ağrısı veya hızlı kalp atışı nedeniyle hastaneye başvurarak anksiyete yaşadıklarını öğrenebilirler. Kariyerim boyunca kalp krizi geçirdiğiniz düşünen ama aslında anksiyete krizi geçiren yüzlerde hastayı hastaneye yatırdım.
Birçok insan kronik anksiyete ve akut anksiyete ataklarıyla baş etmek için reçeteli ilaç kullanıyor. Reçeteli ilaçlar faydalı olsa da bu ilaçlar her zaman çözüm değil. Ayrıca sadece doktor kontrolünde dikkatli bir şekilde kullanmak gerekiyor.
2011 yılında yapılan bir çalışma, anksiyete belirtilerini kontrol altına alma konusunda bifidobakterium longum bakterisinin faydalarını göstermiştir. Benzer şekilde Nutrition Research dergisinde 2016 yılında yayınlanan bir çalışma, probiyotiklerin anksiyete ve depresyon belirtileri olan kişilerde psikolojik faydaları olduğunu göstermiştir. 2017 yılında yapılan bir çalışma ise probiyotik tüketiminin “sağlıklı gönüllülerin depresyon, anksiyete ve algılanan stresi içeren psikolojik belirtileri üzerinde pozitif etkisinin” olduğu sonucuna varmıştır.
Ancak 2018 yılında yapılan bir çalışma daha az umut vaat edicidir. Araştırmacılar şu sonuca ulaşmıştır, “probiyotiklerin geçmişteki yayınlarda gösterildiği gibi anksiyeteyi giderme üzerindeki etkisine dair kanıtlar yetersizdir. Vakalarda anksiyeteyi azaltmak için probiyotik kullanımını teşvik etmeden önce daha fazla klinik çalışmanın yapılması ve güvenilir kanıtların elde edilmesi gerekir.”
Anksiyete sorunu yaşayanlar için sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve probiyotikler önerilmektedir.
Kabızlık
Bağırsak hareketinin yetersiz olması nedeniyle tuvalete çıkma sorunu olarak bilinen kabızlık, nüfusun yüzde 20’sini etkilemektedir. Genellikle haftada üç kereden az tuvalete çıkmak olarak tanımlanan bu sorun iki haftadan uzun süre devam ederse kronik olarak adlandırılır. Kabızlık çeken bireyler ciddi karın ağrısı ve rahatsızlık nedeniyle acil servise gidebilir.
Kabızlık yaygın olsa da göz ardı edilmemelidir. Özellikle de belirtiler birkaç hafta içinde geçmiyorsa kabızlığın ana nedeni araştırılmalıdır. Altta yatan sağlık sorunlarının anlaşılması için doktora gitmek önemlidir.
Amerikan Klinik Beslenme Dergisinde 2014 yılında yayınlanan bir çalışma yetişkinlerde kabızlık konusunu ele almıştır. 1182 hasta üzerinde gerçekleştirilen meta analiz, probiyotiklerin dışkıya çıkma süresini 12 saate indirdiğini ve tazelete gitme sıklığını da haftada 1,3 kereye çıkardığını göstermiştir. Bifidobacterium lactis suşu, tuvalete gitme sıklığını haftada 2,5 kereye çıkarmıştır.
Çin’de 2017 yılında yapılan bir çalışmada probiyotikler tuvalete gitme sıklığını arttırmış ve çocuklarda faydalı etkiler göstermiştir. Çalışmada lactobacillus rhamnosus ve lactobacillus casei bakteri suşları kullanılmıştır.
İshal
İshal, huzursuz bağırsak sendromuna sahip kişilerde yaygındır ve antibiyotik kullanımının en yaygın yan etkisidir. 24 saat içinde 10 kere tuvalet giden bir hastam bile olmuştu. Bu kadar sık tuvalete gidildiğinde zihni ve bedeni sağlıklı tutmak için gerekli besin maddelerini emmek mümkün değildir. İshalin önlenmesi ve daha ciddi sağlık sorunlarını yol açmaması için altta yatan nedenin ortadan kaldırılması gerekir.
Antibiyotik kullanımı nedeniyle ortaya çıkan ishal, c.diff adı verilen bir patojenin büyümesinden kaynaklanır. Tedavi edilmezse hayati tehlikeye yol açabilir. Sağlıklı bakterilerin antibiyotik tarafından öldürülmesi ve zararlı bakterilerin çoğalması nedeniyle komplikasyonlar oluşabilir.
Cochrane Değerlendirme dergisinde 2017 yılında yayınlanan bir çalışma probiyotiklerin ishal tedavisinde faydalı olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar 9.955 katılımcıyı içeren 39 çalışmayı inceledikten sonra probiyotik kullanımının c.diff kaynaklı ishal riskini azalttığını bulmuştur. Bilim insanları, “probiyotiklerin kısa dönemli kullanımının bağışıklık sistemi baskılanmamış hastalarda antibiyotiklerle kullanımının güvenli ve etkili olduğu” sonucuna varmıştır. Bağışıklık sistemi güçlü olmayan kişilerin probiyotik kullanımından önce doktoruna danışması gerekir.
Sindirim Hastalıkları Dergisinde 2019 yılında yayınlanan bir çalışma 6.634 hasta içeren 10 randomize kontrol grup çalışmasını değerlendirmiştir. Araştırmacılar probiyotik lactobacilli suşlarının clostridium difficile ile ilişkili ishal ve antibiyotikle ilişkili ishali önlemede başarılı olduğunu bulmuştur.
İshalin tek nedeni bakteriler değildir. Virüsler de bu soruna neden olabilir. Örneğin pediyatrik ishal veya gastroenterit sorunu rotavirüs kaynaklıdır. Tedavi olmadan ciddi sıvı kaybına ve ölüme yol açabilir.
2002 yılında yayınlanan bir çalışma, “Lactobacillus rhamnosus ve Lactobacillus reuteri kombinasyonunun kreşte çocuklarda hafif gastroenterit kaynaklı ishal süresini azaltmakta etkili olduğunu” göstermiştir. Diğer bir ifadeyle çocuklar tarafından kullanılan probiyotik takviyeleri, virüs kaynaklı ishalin etkilerini azaltabilir.
2019 yılında yapılan bir çalışma sulu ishal olan 80 çocuğu incelemiştir; çocukların yarısı probiyotik takviye alırken diğer yarısı plasebo almıştır. Ortalama 24 aylık olan çocuklar beş gün boyunca izlenmiştir. Çalışmanın sonunda probiyotiklerin plaseboya göre ishal sıklığını azaltma konusunda “anlamlı seviyede etkili” olduğun bulunmuştur.
Hem çocuklar hem de yetişkinler probiyotik takviyelerinden faydalanabilmektedir.
Depresyon
Depresyon, üzgün hissetme ve hayattan keyif alamama ile ilişkili bir duygu durum bozukluğudur. Sosyal çekilme, madde kullanımı ve intihar gibi ciddi sonuçlara neden olabilir. Dünya çapında milyonlarca kişi bu hastalıktan etkilenir. Hastalık yaş, sosyal ve ekonomik arka plan ayırt etmez. Bağırsak mikrobiyomunu da etkileyen sağlıklı beslenme ve yaşam tarzı bu hastalığı ele almanın önemli bir parçasıdır.
Nutrients dergisinde 2016 yılında yayınlanan bir çalışma probiyotiklerin depresyon belirtilerini anlamlı düzeyde azaltmayla ilişkili olduğunu bulmuştur. Lactobacillus ve bifidobacteria suşları kullanılmıştır. 2017 yılında nüfus odaklı kesitsel bir çalışma probiyotik gıda veya takviye tüketen hastaları incelemiştir. Sonuçlar probiyotik tüketiminin depresyon riskini azaltmadığını göstermiştir. Ancak bu çalışmanın ciddi sınırlamaları vardır.
Son olarak Besinsel Nörobilim dergisinde 2019 yılında yayınlanan bir çalışma probiyotikleri ve anksiyete ve depresyon üzerindeki etkilerini değerlendirmiştir. Değerlendirilen 12 çalışmanın altı tanesi probiyotiklerin depresyon belirtilerini azaltabileceğini göstermiştir. 12 çalışmanın iki tanesi ise anksiyete belirtilerini azaltabileceğini göstermiştir. Negatif etki bulunmamıştır.
Depresyonda olan kişiler, antidepresan ilaçların belirtileri azaltmasına yardımcı olacak şekilde probiyotik kullanmaktadır.
Egzama
Egzama, cildi etkileyen bir hastalıktır. Hastaların kolları ve dizlerinin arkası başta olmak üzere ciltlerinde kırmızı, kaşınan ve çatlayan yaralar çıkar. Diğer alanlarda da görülebilir.
2013 yılında yapılan bir çalışma, lactobacillus ve bifidobacteria takviyesi alan iki yaşından küçük çocukların egzama yaşama durumlarının probiyotik almayanlara göre azaldığını göstermiştir.
2019 yılına yapılan bir çalışma daha önce egzama sorunu yaşamamış 280 çocuğu incelemiştir. Çalışmaya katıların ortalama yaşı 10 ay olarak hesaplanmıştır. Çalışma plasebo kontrol grubunu içermektedir ve çocukların yarısı (144) günlük olarak lactobacillus rhamnosus ve bifidobacterum probiyotik karışımı almıştır. Diğer yarısı (146 çocuk) se plasebo almıştır. Çalışma altı ay sürmüştür. Çalışmanın sonunda probiyotik alan grupta bulunanların %4,2’si egzama tanısı alırken plasebo alanların %11,52i egzama tanısı almıştır. Çalışma probiyotiklerin egzama oluşumunu engellemeye yardımcı olduğunu göstermektedir. Küçük çocuklarda kolayla probiyotik damlaları verilebilir.
Benzer şekilde 2019 yılında yapılan bir çalışma hamile kadınlar ve yeni doğan bebeklerinde egzama riskini değerlendirmiştir. Toplamda 4.356 hamile kadını içeren 18 randomize kontrol gruplu çalışma değerlendirilmiştir. Çalışmalar negatif yan etki göstermemiştir. Probiyotik alan kadınların çocuklarının egzama geliştirme olasılığı plasebo alan kadınların çocuklarına göre yüzde 72 daha azdır.
Probiyotik hem hamile kadınlar hem de çocuklar için güvenli kabul edilmektedir. Ancak hamilelik döneminde her zaman doktora danışmak gerekir.
Uykusuzluk
Uykusuzluk uyuma sorunu yaşamak olarak tanımlanabilir. Geleneksel olarak melatonin uyku düzenini ayarlamaya yardımcı olur. Sistem doğru çalışmadığı zaman reçeteli ilaç kullanılabilir. Ancak ilaçların birçok yan etkisi ve riski bulunur. Bağırsak mikrobiyomunun dengesini sağlamak, beyin-bağırsak eksenindeki olumlu etkileri nedeniyle iyi bir uyku açısından faydalı olabilir. Aynı zamanda probiyotik işlevi gören bazı çayların uykuyu desteklemesini de açıklayabilir.
Nutrients dergisinde 2019 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre lactobacillus fermentum uykunun iyileştirilmesine yardımcı olabilir. Fareler üzerinde gerçekleştirilen çalışma, probiyotik suşunun fare hipotalamusunda adenozin 1 reseptörlerindeki gen ekspresyonunu arttırarak uykuyu iyileştirmeye yardımcı olduğunu bulmuştur.
Ayrıca 2019 yılında fareler üzerinde yapılan bir çalışma lactobaccillus brevis suşunun uykusuzluk ve uyku düzeni bozukluklarını gidermek için faydalı etkileri olduğunu göstermiştir. Kanıtları güçlendirmek adına daha fazla çalışma gerekse de zararlı olduğuna dair bir kanıt bulunmaz.
Kilo Yönetimi
Aşırı kilo (VKİ 25-30) ve obezite (VKİ>30) kanser, diyabet, kalp hastalığı, inme, uyku bozuklukları gibi hastalıkların riskini arttıran önemli bir sağlık sorunudur. Mevcut trendlerin devam etmesi durumunda gelecek 20 yıl içinde her üç kişiden biri aşırı kilolu olacaktır.
Obeziteyi engelleme konusunda beslenme ve egzersiz önemli bir rol oynar. Ancak bilim insanları obezitenin diğer bir nedeninin tüketilen besinleri katkı maddeleri ve kimyasallar nedeniyle değişen bağırsak mikrobiyomu olduğunu da ifade etmektedir. Bir kişinin bağırsağındaki bakteri çeşitliliğinin değişmesi kilo almaya neden olan faktörler arasında yer alır.
Obezite ve bağırsak mikrobiyomu çalışmaları, aşırı kilolu veya obez olup insülin direnci olan kişilerin, zayıf ve diyabet riski olmayan kişilere göre bağırsak bakterilerinin farklı olduğunu göstermiştir.
Bağırsak, bakteri çeşitliliğine bağlı olan belirli miktarda kalori yakan benzersiz bir metabolik organ olarak çalışmaktadır.
2014 yılında yapılan bir çalışma bifidobacterium suşuna ek olarak lactobacillus rhamnosus bakteri suşunun şişmanlığı ve kiloyu azaltarak kilo almayı engelleyebileceğini göstermiştir. Bunlar probiyotik takviyelerinde bulunan yaygın suşlardır. Benzer şekilde 2019 yılında yapılan bir çalışma lactobacillus rhamnosus suşunun farelerde bağırsak bakterilerini düzenleyip enflamasyonu azaltarak obeziteye karşı etkilerinin olduğunu göstermiştir. Probiyotik kullanmanın faydalı bir tedavi olup olmadığını belirlemek için daha fazla çalışma yapılmaktadır.
İdrar Yolu Sağlığı
İdrar yolu enfeksiyonları erkeklere göre kadınlarda daha yaygındır. ABD’de her sene idrar yolu enfeksiyonu komplikasyonları nedeniyle 500.000 kişi hastaneye yatmaktadır.
En yaygın idrar yolu enfeksiyonunun en yaygın komplikasyonu kandaki bakteri enfeksiyonudur. Son 12 ay içerisinde her 10 kadından 1 tanesinin idrar yolu enfeksiyonu geçirdiği tahmin edilmektedir. Ayrıca her iki kadından birisinin hayatı boyunca en az bir kere idrar yolu enfeksiyonu geçireceği tahmin edilmektedir.
Bazı çalışmalar düzenli olarak ağız yoluyla probiyotik almanın tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu riskini azaltabileceğini göstermektedir. 2011 yılında kadınlar üzerinde vajinal probiyotik takviyesiyle yapılan bir çalışma idrar yolu enfeksiyonun önlemenin faydalarını göstermiştir. 2013 yılında yapılan bir çalışma ağızdan alınan lactobacillus bakterisinin idrar yolu enfeksiyonunu engelleyebileceğini öne sürmektedir. Ancak diğer çalışmalar bu bulguları desteklememektedir.
Zararlı olduğuna dair bir kanıt bulunmaz. En azından probiyotikler ishale neden olabilecek antibiyotik kullanımında düşünülmelidir. 2017 yılında yapılan bir çalışma Saccharomyces boulardii probiyotik mantar suşunun, antibiyotik dozunu tamamlayan kişilerde vajinal mantar enfeksiyonunu önlemeye yardımcı olabileceğini göstermektedir.
Referanslar
- http://www.microbiomeinstitute.org/blog/2016/1/20/how-many-bacterial-vs-human-cells-are-in-the-body
- Acta Derm Venereol. 2018 Aug 29;98(8):783-790. doi: 10.2340/00015555-2968.
- J Dermatol. 2018 Oct;45(10):1166-1171. doi: 10.1111/1346-8138,14586. Epub 2018 Aug 13.
- Bercik P, Park AJ, Sinclair D, et al. The anxiolytic effect of Bifidobacterium longum NCC3001 involves vagal pathways for gut-brain communication. Neurogastroenterol Motil. 2011;23(12):1132–1139. doi:10.1111/j.1365-2982.2011.01796.x
- Nutr Res. 2016 Sep;36(9):889-898. doi: 10.1016/j.nutres.2016.06.009 Epub 2016 Jun 21.
- J Altern Complement Med. 2017 Apr;23(4):249-258. doi: 10.1089/acm.2016.0023 Epub 2016 Nov 14.
- Depress Anxiety. 2018 Oct;35(10):935-945. doi: 10.1002/da.22811 Epub 2018 Jul 11.
- Am J Clin Nutr. 2014 Oct;100(4):1075-84. doi: 10.3945/ajcn.114.089151 Epub 2014 Aug 6.
- Front Cell Infect Microbiol. 2017 Apr 28;7:153. doi: 10.3389/fcimb.2017.00153. eCollection 2017.
- Cochrane Database Syst Rev. 2017 Dec 19;12:CD006095. doi: 10.1002/14651858.CD006095.pub4
- J Dig Dis. 2019 Dec 25. doi: 10.1111/1751-2980,12839.
- Pediatr Infect Dis J. 2002 May;21(5):417-9.
- J Coll Physicians Surg Pak. 2019 Dec;29(12):1179-1182. doi: 10.29271/jcpsp.2019.12.1179
- Huang R, Wang K, Hu J. Effect of Probiotics on Depression: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Nutrients. 2016;8(8):483. Published 2016 Aug 6. doi:10.3390/nu8080483
- J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2017 Winter;29(1):39-44. doi: 10.1176/appi.neuropsych.15120410 Epub 2016 Aug 19.
- Nutr Neurosci. 2019 Dec 20:1-15. doi: 10.1080/1028415X.2019.1701220 [Epub ahead of print]
- J Int Med Res. 2013 Oct;41(5):1426-36. doi: 10.1177/0300060513493692. Epub 2013 Aug 1.
- Pediatr Allergy Immunol. 2019 May;30(3):335-340. doi: 10.1111/pai.13018 Epub 2019 Feb 21.
- Nutrients. 2019 Oct 9;11(10). pii: E2409. doi: 10.3390/nu11102409
- J Nutr Sci Vitaminol (Tokyo). 2019;65(2):164-170. doi: 10.3177/jnsv.65.164
- Mol Aspects Med. 2013 Feb;34(1):39-58. doi: 10.1016/j.mam.2012.11.001 Epub 2012 Nov 16.
- Eur J Nutr. 2019 Oct 28. doi: 10.1007/s00394-019-02117-y
- Ann Epidemiol. 2000 Nov;10(8):509-15
- Foxman B, Buxton M. Alternative Approaches to Conventional Treatment of Acute Uncomplicated Urinary Tract
- Infection in Women. Current infectious disease reports. 2013;15(2):124-129. doi:10.1007/s11908-013-0317-5.
- Evid Based Med. 2013 Aug;18(4):141-2. doi: 10.1136/eb-2012-100961. Epub 2012 Nov 2.
- Pericolini E, Gabrielli E, Ballet N, et al. Therapeutic activity of a Saccharomyces cerevisiae-based probiotic and inactivated whole yeast on vaginal candidiasis. Virulence. 2017;8(1):74-90.